Gospodarka o Obiegu Zamkniętym, w tym gospodarka odpadami

Dążenie w kierunku ekonomii cyrkularnej (Gospodarki o Obiegu Zamkniętym – GOZ) jest dla Grupy KGHM Polska Miedź jednym z zasadniczych priorytetów.

Grupa wdraża opublikowaną 24 września 2019 roku mapę drogową dla powstania Gospodarki o Obiegu Zamkniętym w Polsce, rozumianą jak na poniższym rysunku:

• innowacyjność, wzmocnienie współpracy pomiędzy Spółką i sektorem nauki, a w efekcie wdrażanie innowacyjnych rozwiązań z zakresu GOZ,
• uczestnictwo w rozwoju rynku na metaliczne surowce wtórne oraz zwiększenie ich udziału w swej produkcji,

• minimalizacja odpadów poprodukcyjnych do poziomu odpadów resztkowych,
• poszukiwanie i wdrażanie rozwiązań pozwalających na wykorzystanie składowisk odpadów, jako złóż wtórnych.

Powstawanie odpadów jest efektem ubocznym prawie każdej działalności przemysłowej. Również przemysł miedziowy, ze względu konieczność wielostopniowego przerobu rud celem uzyskania użytecznych produktów końcowych, wytwarza olbrzymie ilości odpadów poprzemysłowych.

Gospodarowanie odpadami wytwarzanymi w KGHM Polska Miedź S.A. prowadzone jest zgodnie z zasadami wskazanymi w Ustawie o odpadach z dnia 14.12.2012 r.  (Dz. U. z 2013 r. poz. 21 z późniejszymi zmianami), według których wszystkie działania powinny być planowane, projektowane i prowadzone w sposób zapobiegający powstawaniu odpadów lub ograniczający do minimum ilość wytwarzanych odpadów. Odpady, których powstania nie dało się uniknąć poddawane są w pierwszej kolejności odzyskowi, a gdy nie jest to możliwe ze względów technologicznych, ekonomicznych czy środowiskowych, prowadzone jest ich unieszkodliwianie. Składowanie odpadów jest prowadzone dopiero wówczas, gdy inne sposoby unieszkodliwienia nie są możliwe.

Oddział Zakład Hydrotechniczny w Rudnej, w strukturze KGHM Polska Miedź S.A., prowadzi w szczególności eksploatację Obiektu Unieszkodliwiania Odpadów Wydobywczych (OUOW) Żelazny Most wraz z Kwaterą Południową. Budowę istniejącego Obiektu Głównego OUOW Żelazny Most rozpoczęto w 1974 r., a  jego eksploatacja i równoczesna rozbudowa trwa nieprzerwanie od 1977 r.

Geograficznie OUOW Żelazny Most położony jest w dolinie między wzgórzami Dalkowskimi w górnej zlewni rzeki Rudna, które tworzą naturalne ograniczenie od zachodu, południa i zachodu. Lokalizacja Kwatery Południowej powoduje, że od północy ograniczona jest ona Obiektem Głównym, a z pozostałych stron ograniczają je wzgórza.

Obiekt Unieszkodliwiania Odpadów Wydobywczych Żelazny Most położony jest w województwie dolnośląskim, na obszarze trzech gmin: Rudna, Polkowice i Grębocice. Zajmuje powierzchnię razem z Kwatera Południową ok. 2100 ha.

KGHM Polska Miedź S.A. w Lubinie posiada tytuły prawne (w postaci prawa własności, wieczystego użytkowania, ale też dzierżawy) do terenów zajętych przez Obiekt Unieszkodliwiania Odpadów Wydobywczych Żelazny Most wraz z Kwaterą Południową oraz instalacjami technologicznymi obiektu.

Dla OUOW Żelazny Most wraz z Kwaterą Południową ustanowiono filar ochronny, zatwierdzony decyzją Dyrektora Okręgowego Urzędu Górniczego we Wrocławiu. Eksploatacja złoża rud miedzi pod obiektem, ani w jego bezpośrednim sąsiedztwie nie jest prowadzona. Obecne i prognozowane wpływy eksploatacji górniczej odpowiadają 0 kategorii terenu górniczego, tj. terenom, na których oddziaływania górnicze na obiekty budowlane są niewielkie. Sytuacja ta również nie ulegnie zmianie w przypadku wejścia z frontem eksploatacyjnym na teren gminy Rudna w granicach obszaru górniczego „Lubin-Małomice”, dotychczas nieeksploatowanego.

OUOW Żelazny Most wraz z Kwaterą Południową kwalifikowany jest do przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko, wymienionych w § 2 ust. 1 pkt 48 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 2019 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. z 2019 r. poz. 1839), tj. obiekty unieszkodliwiania odpadów wydobywczych kategorii A, o których mowa w ustawie o odpadach wydobywczych.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle hydrotechniczne i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 86 z 2007 r., poz. 579), Obiekt Unieszkodliwiania Odpadów Wydobywczych Żelazny Most wraz z Kwaterą Południową odpowiada I klasie budowli hydrotechnicznych. Jest to budowla hydrotechniczna stale piętrząca wodę, posadowiona na podłożu nieskalistym, której wysokość piętrzenia jest wyższa od 20 m, a pojemność przewyższa 50 mln m3.

W Obiekcie Unieszkodliwiania OdpadówWydobywczych Żelazny Most wraz z KwaterąPołudniową prowadzone jest zagospodarowanie odpadów z flotacyjnego wzbogacania rud miedzi o kodzie 01 03 81 Odpady z flotacyjnego wzbogacania rud metali nieżelaznych inne niż wymienione w 01 03 80, wytwarzanych w trzech rejonach Oddziału Zakłady Wzbogacania Rud w Polkowicach, należących do KGHM Polska Miedź S.A. w Lubinie. Odpady te wykorzystywane są do budowy zapór kolejnych pięter oraz uszczelniania dna obiektu, a pozostała część podlega unieszkodliwianiu w procesie składowania.

W 2021 r. oddano do użytkowania nowo wybudowaną Kwaterę Południową (w zakresie zapór początkowych obiektu) oraz rozpoczęto rozruch Stacji Segregacji i Zagęszczania Odpadów w zakresie technologii hydrocyklonowania, będącej elementem rozbudowy i przebudowy Obiektu Unieszkodliwiania Odpadów Wydobywczych (OUOW) Żelazny Most.

Obszar Kwatery Południowej przeznaczony jest wyłącznie do deponowania odpadów zagęszczonych pochodzących w głównej mierze ze Stacji Segregacji i Zagęszczania Odpadów (SSiZO), będącej elementem rozbudowy i przebudowy OUOW Żelazny Most.

Podstawowymi, niezbędnymi elementami infrastruktury technicznej zlokalizowanymi w obrębie OUOW Żelazny Most wraz z Kwaterą Południową oraz na terenie z nimi sąsiadującymi są m.in.:

• instalacja rozprowadzania i deponowania odpadów flotacyjnych, w tym centralne przepompownie odpadów (CPO) zlokalizowane na terenie poszczególnych Zakładów Wzbogacania Rud,
• pompownie wspomagające (doładowujące) zlokalizowane kolejno na południowym zachodzie obiektu- pompownia H, na północy – dwie pompownie, północna N i R oraz na południowym wschodzie pompownia L,
• instalacja ujmowania wody nadosadowej,
• instalacje drenażu:
  • zapory podstawowej,
  • pierścieniowego,
  • pionowego,
  • odciążającego,
• instalacja odprowadzenia wód drenażowych, w tym zbiorniki wód filtracyjnych,
• pompownie wód nadosadowych,
• oczyszczalnia wód nadosadowych,
• system monitoringu technicznego obiektu,
• system zabezpieczenia plaż i zapór przed pyleniem, w tym instalacja do magazynowania preparatów wiążących wierzchnią warstwę odpadów,
• system monitoringu środowiska na terenie obiektu oraz terenach sąsiadujących z obiektem,
• stacja energetyczna,
• Stacja Segregacji i Zagęszczania Odpadów (SSiZO) posadowiona na części Obiektu Głównego,
• pompownia wody technologicznej „Damówka” wraz z instalacjami – w trakcie realizacji,
• ciąg napływowy „E” na terenie Kwatery Południowej,
• pompy refulujące (planowane) na Obiekcie Głównym

Działalność opisana powyżej wiąże się z eksploatacją wspomnianych powyżej rurociągów:

• wodnych, którymi wody technologiczne kierowane są do produkcji do Oddziału Zakłady Wzbogacania Rud, a ich nadmiar odprowadzany do rzeki Odra w Głogowie,
• szlamowych, którymi hydrotransportem kierowane są odpady poflotacyjne z procesów flotacji w trzech rejonach (Polkowice, Rudna i Lubin) Oddziału Zakłady Wzbogacania Rud

Woda nadosadowa zgromadzona w OUOW Żelazny Most zawracana jest do Zakładów Wzbogacania Rud i wykorzystywana w procesie flotacji, a nadmiar wód odprowadzany jest do rzeki Odra na podstawie udzielonego decyzją Regionalnego Dyrektora Zarządu Gospodarki Wodnej we Wrocławiu Państwowego Gospodarstwa Wodnego z dnia 5 maja 2021 r., znak WR.RUZ.421.71.2019.ER, pozwolenia wodnoprawnego na usługę wodną obejmującą wprowadzanie ścieków do wód starą instalacją rozsączającą, tj. wprowadzenie do rzeki Odry, za pomocą urządzenia zrzutowego, które stanowi nowa instalacja rozsączająca w postaci rury rozprowadzającej f1420 mm (ułożona w dnie rzeki Odry na dz. nr 58/8 obręb 0003 Wyspa Katedralna, Głogów – miasto) wraz z dwoma komorami brzegowymi. Decyzja obowiązuje od dnia 25 maja 2021 r.

Na system odprowadzania wód nadosadowych z obiektu składają się m.in. wieże ujęciowe posadowione w obrębie Obiektu Głównego (na akwenie), z których woda odprowadzana jest ciągami napływowymi do dwóch pompowni usytuowanych po wschodniej (POMPOWNIA KALINÓWKA) i zachodniej (POMPOWNIA TARNÓWEK) stronie obiektu.

Projektowanie, nadbudowa, rozbudowa oraz eksploatacja OUOW Żelazny Most prowadzona jest zgodnie z zasadami tzw. metody obserwacyjnej, polegającej na systematycznej weryfikacji i aktualizacji założeń i rozwiązań projektowych w oparciu o obserwacje, badania i pomiary prowadzone w czasie eksploatacji obiektu. Stosowanie ww. metody obserwacyjnej może powodować wprowadzanie zmian w procesie projektowania, nadbudowy, rozbudowy i eksploatacji obiektu.

Zgodnie z zasadami przyjętej metody obserwacyjnej, decyzję o możliwości nadbudowy zapory obiektu należy opierać na interpretacji archiwalnych i aktualnych wyników z prowadzonych obserwacji, pomiarów aparatury kontrolno-pomiarowej oraz badań hydrogeologicznych (aktualizacji warunków geologiczno-inżynierskich i geotechnicznych). Weryfikacji i aktualizacji założeń projektowych, dokonywanych na podstawie bieżącej interpretacji ww. wyników z obserwacji, badań i pomiarów, należy dokonywać co każde 2,5 m nadbudowy wszystkich sekcji zapory obiektu. Takie podejście w procesie projektowania pozwala na bieżącą ocenę sytuacji i w przypadku identyfikacji zagrożenia bezpieczeństwa zapory, na implementację stosownych zabiegów technicznych gwarantujących utrzymanie poziomu bezpieczeństwa określonego w przepisach techniczno-budowlanych.

Stosowanie metody obserwacyjnej pozwala na lepsze i efektywniejsze rozłożenie środków, zwiększając tym samym efektywność inwestycji oraz znacząco redukując ryzyko popełnienia błędu ograniczającego trwałość, a nawet bezpieczeństwo konstrukcji.

Do bieżącej obserwacji wykorzystywanych jest wiele rodzajów aparatury kontrolno-pomiarowej, do których zaliczamy:

• geodezyjne punkty pomiarowe,
• piezometry otwarte,
• piezometry strunowe,
• inklinometry,
• studnie drenażowe i odciążające,
• punkty pomiaru wydatku drenażu poziomego,
• punkty pomiaru przepływu na rowach,
• stanowiska sejsmiczne,
• łaty wodowskazowe.

Monitoring sejsmiczny, po części wykorzystywany jest z sieci będącej we władaniu Zakładów Górniczych. Zakłady Górnicze są właścicielem m.in. niektórych punktów geodezyjnych, akcelerometrów czy sejsmometrów, do których również należy prowadzenie pomiarów i konserwacja urządzeń.

Metoda obserwacyjna wymaga szeregu analiz i uzgodnień. Cały proces dotyczący rozbudowy obiektu jest bezpośrednio nadzorowany przez szerokie grono ekspertów i naukowców biorących udział w regularnych spotkaniach (Radach Budowy), na których omawiane są wszystkie zagadnienia związane z projektowaniem, monitoringiem i rozbudową OUOW Żelazny Most.

W związku wymaganiami art. 28, art. 33 ust. 1, art. 34 ust. 4 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jedn. Dz. U. z 2021 r. poz. 2351 z późn. zm.) budowa/rozbudowa obiektu będącego obiektem hydrotechnicznym wymaga uzyskania pozwolenia na budowę.

Również budowa np. nowych rurociągów czy nowych obiektów, jak np. pompowni, Kwatery Południowej (budowanej etapami), wymaga zawiadomienia o zakończeniu budowy lub uzyskania pozwolenia na użytkowanie, w trybie art. 54 lub art 55 ustawy Prawo budowlane.

Wskazać również należy, że Obiekt Główny ze względu na specyfikę ciągłej budowy obiektu będącego w trakcie eksploatacji, nie wymaga uzyskania pozwolenia na użytkowanie.

W związku z wymaganiami art. 71 ust. 2 i art. 72 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, przed uzyskaniem m.in. decyzji o pozwoleniu na budowę, zezwolenia na prowadzenie obiektu, zezwolenia na przetwarzanie odpadów, decyzji o zezwolenie na prowadzenie obiektu unieszkodliwiania odpadów wydobywczych, zezwolenia na przetwarzanie odpadów, konieczne jest uzyskanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. W obowiązującym stanie faktycznym i prawnym, zgodnie z art. 75 ust. 1 pkt 4) ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko organem właściwym do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach jest wójt gminy. Wymóg w tym zakresie jest wypełniany.

W 2021 r. odprowadzono do rzeki Odra 27 730 418 m³ wód nadosadowych z OUOW Żelazny Most.

Badania wód rzeki Odry wykonywane są w 4 punktach pomiarowych:

• Powyżej zrzutu w punkcie 1L
• poniżej zrzutu w punktach: 2L, 2N, 2P.

W związku z wykorzystaniem odpadów innych niż wydobywcze w procesie odzysku (np. do budowy drenaży, czy budowy nasypów na zaporze bocznej obiektu), przetwarzanie odpadów w obiekcie unieszkodliwiania odpadów wydobywczych wymaga uzyskania zezwolenia na przetwarzanie odpadów. Zgodnie z decyzją Marszałka Województwa Dolnośląskiego Nr O 138/2015 (ze zm.) z dnia 21 grudnia 2015 r., znak: DOW-S-V.7244.59.2015.KB, L.dz. 2520/12/2015 (ze zm.). udzielającej zezwolenia na przetwarzanie odpadów, w 2021 r. poddano odzyskowi w procesie R5 odpady o kodach:

W związku z wykorzystaniem odpadów innych niż wydobywcze w procesie odzysku (np. do budowy drenaży, czy budowy nasypów na zaporze bocznej obiektu), przetwarzanie odpadów w obiekcie unieszkodliwiania odpadów wydobywczych wymaga uzyskania zezwolenia na przetwarzanie odpadów. Zgodnie z decyzją Marszałka Województwa Dolnośląskiego Nr O 138/2015 (ze zm.) z dnia 21 grudnia 2015 r., znak: DOW-S-V.7244.59.2015.KB, L.dz. 2520/12/2015 (ze zm.). udzielającej zezwolenia na przetwarzanie odpadów, w 2021 r. poddano odzyskowi w procesie R5 odpady o kodach:

• ex 10 01 01 Żużle paleniskowe w ilości 521,16 Mg
• ex 10 06 80 Żużle granulowane w ilości 36 316,96 Mg
• 17 01 01 Odpady betonu oraz gruz betonowy z rozbiórek i remontów w ilości 160 Mg

Natomiast do budowy warstwy ochronnej w warstwie drenażowej w procesie budowy Kwatery Południowej w 2021 r. wykorzystano 90 867,60 Mg odpadów o kodzie ex10 06 80 Żużle granulowane.

Wymagane opłaty za korzystanie ze środowiska (opłata za emisję do powietrza) oraz opłaty za usługi wodne (opłata stała i opłata zmienna za odprowadzanie ścieków do rzeki Odra) wnoszone są terminowo.

Zadania i obowiązki wynikające z posiadanych decyzji administracyjnych oraz obowiązujących przepisów prawnych, w tym obowiązki sprawozdawcze, realizowane są  na bieżąco  zachowaniem wymaganych terminów.

Możliwe kierunki i sposoby odzysku odpadów powstających w instalacjach Spółki uzależnione są od ich właściwości materiałowych oraz aspektów środowiskowych związanych z ich wykorzystaniem.

Odzysk materiałowy odpadów polega na ich wykorzystaniu w całości lub części w technologiach górniczych, jako materiał konstrukcyjny lub budowlany, materiał do rekultywacji i wypełniania pustek poeksploatacyjnych, czy surowiec do produkcji ścierniwa. Odpady metalonośne podlegają procesom odzysku i recyklingu zawartych w nich metali i związków metali.

W charakterze materiałów konstrukcyjnych i budowlanych są odzyskiwane następujące odpady poprocesowe Spółki:

• żużel szybowy z Huty Miedzi Legnica oraz żużel lany z Huty Miedzi Głogów (z dodatkiem żużla granulowanego) – wykorzystywane jako wysokojakościowe kruszywa w budownictwie drogowym. W ten sposób udaje się zagospodarować całość powstałych w KGHM żużli szybowych i lanych. W 2021 roku do produkcji kruszyw skierowano: 504,3 tys. Mg żużla lanego, 115,15 tys. Mg żużla granulowanego na doziarnianie oraz 183,2 tys. żużla szybowego,
• gruboziarniste odpady z flotacji rud miedzi są wykorzystywane do budowy zapór Obiektu Unieszkodliwiania Odpadów Wydobywczych Żelazny Most wraz z Kwaterą Południową (w 2021 roku: 6,77 mln Mg),

• drobnoziarniste odpady z flotacji są wykorzystywane do uszczelniania dna czaszy OUOWD Żelazny Most (w 2021 roku: 11,28 mln Mg),
• żużel granulowany z Huty Miedzi „Głogów” – był wykorzystywany do 2021 roku do budowy warstwy ochronnej w warstwie drenażowej wypełnienia czaszy Kwatery Południowej OUOD Żelazny Most (w 2021 roku do tego celu zużyto 91 tys. Mg żużla granulowanego), natomiast w sposób ciągły jest wykorzystywany w Obiekcie Głównym do budowy warstw drenażowych w masywie odpadów oraz pirsów i nasypów na przystani (w 2021 roku: 36,3 tys. Mg).

W kopalniach KGHM Polska Miedź S.A., do likwidacji przestrzeni wybranej (zrobów) stosuje się podsadzkę hydrauliczną. Podstawowym materiałem stosowanym do tego celu jest piasek, ale również jest wykorzystywany żużel granulowany z Huty Miedzi Głogów (w 2021 roku Zakłady Górnicze Rudna wykorzystały w ten sposób blisko 6,5 tys. Mg żużla). Ponadto żużel granulowany o odpowiedniej frakcji i po osuszeniu stanowi doskonały materiał do produkcji ścierniwa, stosowanego podczas czyszczenia strumieniowo-ściernego powierzchni metalowych lub betonowych. W 2021 roku do produkcji ścierniwa Huta Miedzi Głogów przekazała 94,8 tys. Mg żużla.

Proces produkcji kruszyw na bazie materiału dostarczonego przez huty KGHM Polska Miedź S.A. pozwala ograniczyć emisje pyłów i gazów, które powstałyby wokół procesu tradycyjnego pozyskiwania kruszywa. W ciągu ostatnich 10 lat należąca do KGHM Polska Miedź S.A. spółka KGHM Metraco S.A., zagospodarowała ok. 10 mln ton żużli, co oznacza, że taka sama ilość surowca nie musiała zostać pozyskana ze złóż naturalnych, a jednocześnie tak wielki wolumen odpadów nie trafił na składowisko. Kruszywa wyprodukowane w Grupie Kapitałowej KGHM znalazły zastosowanie w realizacji takich inwestycji, jak budowa dróg ekspresowych S3, S5, S6, czy aktualnie realizowanej S11. Znaczna ilość materiału tego typu jest również wykorzystywana przez lokalnych odbiorców realizujących inwestycje infrastrukturalne zlecone przez samorządy. Głównymi odbiorcami są największe firmy budowlane specjalizujące się w budownictwie drogowym.

Odpady powstające podczas produkcji miedzi są cennym surowcem metalonośnym i z tego powodu duża ich ilość jest w całości wykorzystywana lub magazynowana z myślą o ich przyszłym odzysku. Stosowanie w postaci zawrotów surowcowych zawierających metale użyteczne w ilościach uzasadniających ich odzysk jest w Spółce powszechną i oczywistą praktyką. Są wśród nich zawroty z własnych instalacji (pyły i szlamy z odpylni gazów odlotowych) a także złomy metali.

Celem realizowanej przez KGHM Polska Miedź S.A. gospodarki odpadami jest dalsze wykorzystywanie odpadów pochodzących z własnych ciągów technologicznych, a także obcych, w celu maksymalizacji odzysku Cu i metali towarzyszących, bez wpływu na środowisko naturalne. Podejście to wpisuje się w ideę Gospodarki o Obiegu Zamkniętym, w której jednym z priorytetów jest redukcja masy odpadów poprzez wykorzystywanie ich jako surowców.

Podsumowując, należy stwierdzić, iż Gospodarka o Obiegu Zamkniętym realizowana jest w Grupie Kapitałowej KGHM w następujących grupach działań:

• komercjalizacja odpadów flotacyjnych w kierunku odzysku z nich metali, a także wykorzystania gospodarczego minerałów skałotwórczych, jako: środek uszczelniający OUOW Żelazny Most, podsadzka w zrobach pokopalnianych oraz środek do zastosowań w budownictwie, drogownictwie i rolnictwie,
• rozwój technologii przetopu recyklingowego miedzi w piecu WTR,
• zamknięcie obiegu wody w zakresie przeróbki rudy,

• pełna rekultywacja obszarów poprodukcyjnych,
• wykorzystanie energii cieplnej zawartej w eksploatowanym złożu,
• rozwój własnej działalności badawczo-rozwojowej w kierunku GOZ,
• realizacja badań badawczo-rozwojowych w programie Horyzont Europa w kierunku GOZ,
• rozwój inwestycji własnych w kierunku GOZ.

KGHM Polska Miedź S.A. od wielu lat prowadzi i będzie prowadzić szereg własnych, niewymuszonych regulacjami działań służących wdrażaniu Gospodarki o Obiegu Zamkniętym.